در چنین روزی در سال 132 ه ق سلسله امویان منقرض شد . درباره زوال دولت اموى و علل آن مطالب مختلفى گفته شده است. در مورد امویان، به چندین مساله توجه داده شده است. یکى از آنها سقوط عصبیت ویژهاى است که امویان قدرت سیاسى و سلطه خویش را بر پایه آن مستقر کرده بودند. این مساله مربوط به برترى شاخه خاصى از قریش با عنوان بنى امیه، به پشتوانه عرب شمالى، و قبایل ساکن شام بوده است. نزاع دو گروه از قبایل شمال و جنوب همیشه مشکلزا بوده و در آخرین سالهاى حیات دولت اموى، نزاع این دو نیرو به حدى رسید که بویژه در خراسان امکان سامان یابى مجدد براى آن نبود. این اختلاف در همه مناطق عربى بویژه عراق و ایران- که محل سکونت اعراب مهاجر فراوان بود- شده بود. نزاع در عراق میان دو گروه عرب شمال و جنوب بود. زمانى که خالد بن عبد الله قسرى سر کار بود، وى به تناسب آن که از عرب جنوب بود، شمالىها یا به عبارتى مضریها از او راضى نبودند. زمانى که یوسف بن عمر بر سر کار آمد، ماجرا به عکس شد. او خالد را کشت و این نزاع شدت یافت. پس از آن یزید بن خالد بن عبد الله نیز یوسف بن عمر را که محبوس بود به قتل رساند. مسعودى نزاعهاى قبیلهاى را از دلایل عمده سقوط امویان دانسته است. او از حمایت مروان بن محمد از نزاریان در برابر یمنیان اشاره کرده و این که این امر سبب شد تا اعراب یمنى به حمایت از مخالفان وى از بنى هاشم بپردازند. مشکل خراسان، بیش از این بود. این منطقه از سالها قبل از سقوط امویان محل فرار کسانى بود که از دستحکومت عراق به شرق مىگریختند. شورش حارث بن سریج مشکل را بیشتر کرده بود. جنگهاى مداوم اعراب با ساکنان ماوراء النهر بر خستگى اعراب این ناحیه افزوده بود. ظلم و فشار حجاج بر تازه مسلمانان این دیار و گرفتن جزیه از آنها، مشکل چندین دهه این دیار محسوب مىشد. در این فضا، مشکل نزاع اعراب شمال و جنوب مىتوانستخطر زیادى را براى حکومت داشته باشد. نصر بن سیار از اعراب نزارى شمالى دفاع مىکرد. در برابر وى، جدیع بن على کرمانى مدافع اعراب یمنى و جنوبى بود. نزاع اینها سبب رشد مخالفان امویان شد. قوت ابو مسلم خراسانى در کار دعوت عباسیان و بهرهگیرى وى از روحیه شیعى مردم خراسان که پس از شهادت یحیى بیشتر شده بود، اوضاع را به نفع او تغییر داد. فرماندهى نظامى او نیز نقطه قوت مهمى بود. همه این مسائل دستبه دست هم داده و راه را براى یک تغییر مهم در خراسان هموار کرد. مشکل دیگر امویان این بود که این منطقه دور از دسترس آنها بود. لذا به سادگى نمىتوانستند به سوى آن لشکرکشى کنند. باید توجه داشت که در این زمان نیروهاى شامى در عراق سخت گرفتار خوارج بودند و على رغم استمدادهاى مکرر نصر سیار نتوانستند به او کمک کنند. خوارج در طى نابسامانیهاى که در طى سالهاى 126 و 127 براى امویان پیش آمد، رشد یافته و ضحاک بن قیس خارجى براى مدتها با مروان بن محمد درگیر بود. او در سال 127 کشته شد، اما خوارج همچنان یکى از تهدید کنندگان اصلى، خوارج عراق و جنوب ایران بودند. به هر روى پیروزى عباسیان در خراسان عامل عمده زوال دولت اموى بود. البته این که چرا عباسیان و نه دیگران، دلایل خاص خود را دارد که مربوط به چگونگى غلبه عباسیان است نه زوال امویان. به هر روى وجود جانشین مناسب براى امویان که همانا خاندان بنى هاشم بودند، سبب شد تا امویان راحتتر قدرت را از دستبدهند. در حالى که اگر چنین نیرویى وجود نداشت، بعید مىنمود که کسى بتواند قدرت را از قریش باز پس بگیرد. نفوذ قریش، تا آن اندازه بود که تا خاتمه کار دولت عباسى که آن نیز به زور و نیروى مغولان پایان یافت، دوام آورد. فروپاشى نظام اموى تا اندازهاى به ضعف داخلى امویان نیز مربوط مىشد. از زمانى که نزاعهاى داخلى خاندان اموى بر سر جانشینى مطرح شد، هم خلفا و هم ولایتعهدان، که از زمان عبد الملک معمولا از دو نفر بیشتر بودند، راه را براى توطئه آنها بر ضد یکدیگر هموار مىکرد. به علاوه شورش یزید سوم، اعتبار خلافت و بیعت را بیش از حد از میان برد. سقوط پشتسر هم چند تن از کسانى که قرار بود بر مسند خلافتبنشینند، در طى سال 126 و 127 انسان را به یاد شاهان ساسانى در آخرین سالهاى آن دولت رو به زوال مىاندازد. باید بىاعتبارى خلفاى اموى را از لحاظ دینى عامل عمدهاى براى عدم حمایت تودههاى مردم را از آنها دانست. در این میان، با وجود اصلاحاتى که عمر بن عبد العزیز و احیانا هشام کرد، امویان نتوانستند اعتبار گذشته خویش را باز یابند. ولید بن یزید با به اوج رساندن فساد و تباهى دستگاه خلافت، راه را براى بىاعتبارى خلافت اموى بیش از پیش هموار کرد. افزون بر بىاعتبارى دینى، استبداد سیاسى و اقتصادى امویان نیز خشم مردم عراق و خراسان را برانگیخته بود. امویان به حق متهم بودند که با برخوردهاى نژادى، با موالى میانهاى ندارند. البته نمونههاى فراوانى مىتوان به دست داد که غیر عربها نفوذى در دستگاه خلافت اموى یافتهاند، اما در مجموع راه یشرفتبراى آنان مسدود بوده و موقعیت مناسبى نداشتند. ( جعفریان ، رسول ، تاریخ خلفا ، ص 722)